Haring en vis

(en andere taalergernissen deel II)

Maar dat straks. Want eerst dit: ik ben heus wel voor creatief taalgebruik. Spelen met woorden, met spelling, met klanken. Dat maakt taal juist zo mooi en beweeglijk. Taal staat nooit stil. Wat nu kan mag straks niet meer. Wat je nu zegt klinkt over een paar jaar hopeloos ouderwets. Dat is nu eenmaal. Zo.

Haring en vis

Er zijn taalfratsen waar ik jeuk van krijg. Letterlijk. Omdat ze niet nodig zijn. Voorbeeld: een webwinkel waar ze ‘wijn en champagne’ verkopen. Een marktkraam met ‘haring en vis’. Of, zag ik laatst nog: ‘Turkse pizza en delicatessen’. Stuk voor stuk combinaties die niet iets toevoegen, maar verwarrend zijn of vragen oproepen. Waarom? Een haring is een vis. Punt. En champagne is wijn. Idem. Dat is overbodige informatie. Bij de supermarkt is er ook geen afdeling zuivel en melk, toch? Precies. En een Turkse pizza kan ook heel prima een delicatesse zijn. Als dat je ding is. Of beweert de uitbater juist het tegenovergestelde? Dat er heerlijke dingen te koop zijn én Turkse pizza - die dan kennelijk wat minder smaakt. Zoiets? Zeg het maar. 
‘We doen dit juist om onze klanten zo duidelijk mogelijk te informeren’, wist de eigenaar van de wijnwebwinkel me te vertellen. Snap ik. Probeer in zo’n geval je woorden iets beter te kiezen, zodat het én helder is én klopt. Bijvoorbeeld: Jansen Vinos (fictief), voor alle soorten wijn: ook champagne! Of: Turkse pizza en andere delicatessen. Jansen en zoon (verzonnen), het beste in vis, specialist in haring. Toegegeven: minder kort, wel duidelijker. En het klopt.

Hij of zij wilt

Ik hoor steeds vaker: ‘Hij wilt…’ Dat is dus fout. ‘Zij wilt’ ook. Hier lees je waarom dat zo is. Bij je en jij kan het weer wél: Jij weet ook niet wat je wilt. Maar… bij je/jij mag het ook zonder. Dat is de zogenaamde informele variant. Lastig, hè?
Hoe dan ook. Zeg het niet, ook al hoor je het vaak om je heen, zodat je denkt dat het “wel goed zal zijn” of simpelweg omdat je ouders het ook doen of deden. Het klinkt heel knullig en verre van professioneel, vooral in een communicatie-omgeving.
Ook gehoord: ‘Kunt iemand dit voor me openmaken?’ AU! Dat was mijn eigen dochter van zes. Maar dan valt het nog steeds niet goed te praten. Of eigenlijk juist wel. Hmm.

'Wat je ziet is...'

Een andere taalergernis die steeds vaker opduikt is er een waar vooral woordvoerders en politici dol op zijn, het bloedirritante: ‘Wat je ziet…’ Let maar eens op als iemand geïnterviewd wordt voor radio, tv of vlog. Interviewer: ‘Sinds de coronacrisis werken we massaal thuis, hoe pakt u dat aan op uw departement?’ Geïnterviewde: ‘Wat we zien is dat medewerkers er goed op reageren.’ Vraag: ‘Is de druk op de IC’s nu écht aan het afnemen?’ Antwoord: ‘Je ziet dat als we met zijn alle anderhalve meter afstand houden, er flink minder besmettingen zijn.’ Het is een zeer besmettelijke manier van praten, dat is wat het is. Het stoort me omdat ‘ie past in het rijtje ‘dan heb ik zoiets van...’ of ‘toen dacht ik bij mezelf.’ (Je kunt moeilijk bij een ander denken). Kortom, compleet onnodig.
‘Medewerkers reageren er goed op.’ ‘Ja, als we met zijn alle anderhalve meter afstand houden, zijn er flink minder besmettingen.’ Prima antwoorden en meer dan correct. 
Nu moest ik - ja, moest - laatst zelf voor de camera (in plaats van erachter wat ik veel liever doe) en toen betrapte ik me erop dat ik het ook zei! Denk ik althans. Hopelijk kan de edit me redden...

Veel lullen, weinig zeggen

Nog zoiets: veel praten (of schrijven) en weinig zeggen. Interessantdoenerij. Zinnen ramvol jargon. Afgevuld met dooddoeners, open deuren en algemeenheden. Inhoudsloos gezwets. Waarmee je allesbehalve de indruk wekt dat je weet waarover je het hebt, hooguit weet dat je daarmee indruk maakt bij meelopers en nitwits.  
Zoals ik al eerder schreef op LinkedIn: 'Door integraal te werken nemen we een deep dive in de customer journey, waarbij we uiteraard het belang van de klantketen meenemen in de beslisboom. O, sorry. Ik moet nu echt een call in, even de afdronk van de conferentie delen met een collegaprogrammatrekker.' Geïnspireerd door Japke-d. Bouma die deze taalkundige misstanden genadeloos weet te pinpointen. 
Maar je snapt wat ik schrijf, toch? Daarom dus een copywriter.

Verkeerd woord op de verkeerde plek

‘Ik weet niet als het helpt.’ Sorry? O, óf het helpt! ‘Ja, dat zei ik toch?’ En zo zijn er wel meer versprekingen die zich in het bewusteloze brein van de prater afspelen. Totaal normale, vaak hoog opgeleide mensen die zich hun eigen woordjes en combinaties hebben toegeëigend. Denk aan: ‘Daar heb ik zo-en-zo geen tijd voor.’ (sowieso), of: ‘Ik weet zeker tot het zo is.’ (dat het zo is).
En dan hebben we nog, in het verlengde daarvan, woorden die sommige mensen goed opschrijven, maar kennelijk lastig vinden om uit te spreken. Advocado (avocado), expresso (espresso), kokommer (komkommer), dalijk (dadelijk), as (als), schol (school) of melluk en fillum (ga ik niet uitleggen).

‘Ik versta je wel, maar ik begrijp je niet’

De kwestie in deze is altijd, wat vind je belangrijker? Wil je verstaan worden, of begrepen? Mensen met wie je close bent hebben vaak aan een half woord genoeg. Of die ene collega, met wie je ‘lezen en schrijven kunt’. En dat is prima, best mooi zelfs. In het dagelijkse werkzame leven is dat niet het geval. Zakelijk en communicatief gezien - laat staan juridisch - is een half woord vaak risicovol. Dan is ‘lezen en schrijven’ juist iets dat aandacht verdient, zodat het grammaticaal en inhoudelijk klopt en je boodschap maar op één manier uit te leggen is. Anders word je noch verstaan, noch begrepen.

Het hoeft niet altijd mand

Kortom, blijf kritisch en blijf scherp. En ondanks dat het de tendens is dat tekst steeds korter “moet”, belangrijker is dat het klopt. Wat je zegt, wat je schrijft. Zorg dus eerst dat het klopt en maak het daarna kort. En als het niet kort(er) kan, dan niet. Zie ergernis 1.

Wees ook gerust eigenwijs. Als jij een zin van 59 woorden wil schrijven omdat die op dat moment precies vertelt wat je wil zeggen, je daarmee exact verwoordt hoe je je voelt, je je diepste zieleroerselen erin bloot kan leggen en het echt niet anders kan dan dat die zin om die reden exact zo samengesteld moét zijn - doe dat dan dus vooral lekker gewoon. 
More is soms gewoon wel more. Succes.